Zondag 25 oktober 2020, Dertigste zondag door het jaar (jaar A)

Vorige week hoorden we het scherpzinnige antwoord dat Jezus gaf aan de pluimstrijkende farizeeën die Hem in een politieke val wilden lokken.
“Geef aan de keizer wat de keizer toekomt”, zei Hij. “En aan God wat God toekomt”.
Jezus erkent dus de waarde en de eigenstandigheid van beide domeinen: geloof en politiek.
En Hij vindt blijkbaar ook dat die niet door elkaar moeten gehaspeld worden.
Hij toont zich hier als misschien wel de eerste pleitbezorger van de scheiding tussen Kerk en Staat. Maar voor zijn volgelingen is dat, in de loop van de geschiedenis, vaak niet echt een punt gebleken.

Homogeen
En dat is ook begrijpelijk, we moeten daar niet per se knorrig over doen.
Het geloof dat Jezus ons bracht, heeft zo’n fenomenaal succes gekend dat heel ons maatschappelijk corpus daar na een tijd van doordrongen was.
Onze instellingen, onze moraal en onze wetten.
In een homogene samenleving is dat normaal. Maar nu de situatie veranderd is en de maatschappij lang niet meer homogeen katholiek is, maar een kleurrijk lappendeken werd van alle mogelijke geloven en opvattingen, blijkt dat wij de vorige situatie een beetje té gewoon geworden waren.
Wij waren het zo gewoon dat wat de Kerk wilde en wat de burgerlijke wetgeving voorschreef, hetzelfde was, dat wij nu nog altijd even moeten slikken telkens wanneer blijkt dat dit niet meer vanzelfsprekend is. Dat is wel even wennen. Wij hebben niets tegen de scheiding van Kerk en Staat op zich. Maar we moeten nu wel serieus ons huiswerk maken.

Verantwoordelijkheid
Want vroeger werden wij in onze morele keuzes op de meest vanzelfsprekende wijze gesteund door de wet. Nu moeten we als christen veel meer “zelfstandig” beslissingen nemen en keuzes maken. Beslissingen die -binnen de wet- toch volledig bepaald worden door ons christenzijn. En tezelfdertijd leerden we aanvaarden dat andere mensen andere keuzes maken, die evenzeer volkomen wettelijk zijn.
De wet schetst het brede kader van wat mag en wat niet. En daarbinnen moeten mensen vanuit hun overtuiging hun verantwoordelijkheid nemen en morele keuzes maken. En voor een christen zullen die anders zijn dan voor een moslim, een jood of iemand met een seculier geloof.
D.w.z. dat onze eigen verantwoordelijkheid veel belangrijker wordt.
Wij hebben niet langer de geruststellende zekerheid, het gezapige weten dat “als het wettelijk niet strafbaar is, het allemaal wel oké zal zijn”.
Want dat is het helemaal niet. Veel meer dan vroeger, moeten wij alert zijn en bij elke beslissing ons christenzijn laten doorwegen.
Tot zover de scheiding van Kerk en Staat.

God beminnen
Laten wij ons nu eens richten naar de evangelielezing van vandaag. Dat gaat over niet minder dan de vraag welk het voornaamste gebod is.
Het antwoord van Jezus is, zoals altijd, klaar en duidelijk: God beminnen boven alles en daaraan gelijkwaardig, de naaste beminnen als jezelf.
Op het eerste gezicht klinkt dat misschien een beetje vreemd: God beminnen. Hoe kan je nu een onzichtbaar iemand echt beminnen?
Dit lijkt alleen maar vreemd. Als je God erkent als Diegene die je het leven gegeven heeft, en zeker als je Hem ervaart als Iemand die je draagt en die bevrijdend aanwezig is in je leven, dan is God beminnen echt niet moeilijk.
Maar er is een eenvoudiger manier, en dat is God beminnen in onze naaste, in zijn mensen.
Als God liefde is, en dat geloven wij, dan moet zijn hart wel uitgaan naar al de mensen die het moeilijk hebben, die arm of ziek of eenzaam of verstoten zijn.
Dan kunnen wij, die “geschapen zijn naar zijn beeld”, God aanwezig stellen in deze wereld door mensen die in nood zijn te beminnen, te helpen, er zorg voor te dragen.
Dat is trouwens de enige manier waarop dat beeld-van-God-zijn kan begrepen worden.

Onontkoombaar
Jezus gaat zelfs zover van zich te vereenzelvigen met de geslagen mens: “Wat ge aan de minsten van de mijnen hebt gedaan, hebt ge aan mij gedaan.”
Door het zo radicaal te stellen, kunnen wij ons als christenen nooit meer drukken.
Kunnen wij ons nooit nog onttrekken aan dat wat Jezus zelf in het centrum van het leven van een christen heeft geplaatst: de onontkoombare eis om kwetsbare en gekwetste mensen te beminnen en er zorg voor te dragen.
Een niet onbelangrijke bemerking daarbij is echter dat wij wel God kunnen beminnen in het zorg dragen voor mensen, maar je kan die twee niet zomaar door elkaar halen. Het is niet zo dat je, telkens als je iemand helpt, telkens als je een goede daad verricht, een goed doel steunt, dat je dan automatisch je liefde toont voor God.
Dat je door mensen in nood te helpen automatisch God bemint. Want mensen die niet geloven doen dat toch ook.

Roeping
Het lijkt een beetje spijkers zoeken op laag water, vitten over subtiliteiten.
Maar dat is het niet. Mensen kunnen goeddoen aan anderen bijvoorbeeld vanuit morele of politieke overwegingen. Of zelfs omdat ze gewoon goedaardig en menslievend van aard zijn.
Een christen zet zich in voor minder fortuinlijke mensen omdat hij het als zijn roeping ziet om God-die-liefde-is in onze wereld aanwezig te stellen.
Bovendien vermoeden wij achter het vragend gelaat van de noodlijdende mens, het Gelaat van God zelf. God is dus dubbel betrokken in dit proces.
Hij is aanwezig in het appel dat vanuit de mens in nood op ons afkomt. Terwijl wij in het lenigen van die nood, Gods liefde aanwezig brengen in onze wereld.
Mensen rechttrekken moet dus wel de meest heilige daad zijn die wij kunnen verrichten.

Zondag 4 oktober 2020, Zevenentwintigste zondag door het jaar (jaar A)

Een van de centrale christelijke geloofspunten is altijd geweest dat Jezus zowel God was als mens. Dat in Jezus, een mens, God zich aan ons heeft laten kennen op een manier die voor onze beperkte vermogens begrijpelijk is. Beperkte vermogens, die ons verhinderen om vanuit onszelf door te dringen in dat geweldige Mysterie dat God is.
Wat Jezus ons bracht volstond om contact met God te kunnen nemen, om een relatie met Hem aan te kunnen gaan.
Dat Jezus echter ook 100% mens was, maakt dat Hij, zoals elke mens, eerst kind was en opgroeide en leerde, en dus ook qua inzichten evolueerde.
In het evangelie van vandaag zijn wij getuige van zo’n beslissende verandering, van zo’n evolutie in zijn denken. Het moment namelijk waarop zich in Jezus’ geest de gedachte heeft uitgekristalliseerd dat zijn Boodschap niet alleen voor zijn eigen volk bestemd is, maar voor alle mensen.
Eigenlijk was die doorbraak al gebeurd tijdens zijn gesprek met een Syro-Fenicische vrouw. Een met de nek aangekeken zondares trouwens, die het lef had om als vrouw, als niet-Joodse en bovendien ook nog als iemand die het niet zo nauw nam met de goede zeden, Hem, een rabbi, uit te dagen zijn mening over zijn eigen roeping te herzien. Il faut le faire.

Breuk
De ommekeer, de verruiming in zijn denken was dus al gebeurd. Het evangelie van vandaag legt alleen maar het moment vast waarop Jezus die verandering van inzicht aan de Joodse machthebbers kenbaar maakt.
En hen waarschuwt dat hun zelfgenoegzaamheid “Wij zijn de zonen van Abraham” hen niet zal redden. Dat hun verbeten opvatting dat zij het uitverkoren volk van God zijn, God zelf tot niets verplicht. Dat God, als Hij dat wilde, zich gemakkelijk uit stenen een ander volk kon vormen.
Jezus waarschuwt hier de (Joodse) machthebbers voor de op handen zijnde breuk als zij niet van koers veranderden. En vermits machthebbers altijd als de dood zijn voor elke verandering, zal die houding Hem aan het kruis brengen.
Die breuk zal later echter door Paulus ook effectief doorgevoerd worden.
Het zou een breuk worden van wereldhistorische betekenis. Het jonge christendom liet de omknellende en sektarische banden met het jodendom los en werd het geloof dat de wereld zou veroveren.
Tot op vandaag zien vele joden ons nog altijd als joodse ketters. Er zijn nu wel “Jews for Jesus”, joden met een boontje voor Jezus. Maar echt bekeren mag niet. “Gewone” (niet-chassidische) joden zijn vrij liberaal in die dingen.
Ze gaan je niet echt vies bekijken, vertelde onlangs een “nieuwe christen” op tv, als je bijvoorbeeld boeddhist wordt, of hindoe, of zelfs moslim.
Maar christen worden, dat is “erover”. Christenen blijven de scheurmakers, de afvalligen, de ketters.
En hier stop ik, want ik ben mij er wel van bewust dat wij hier niet zijn samengekomen om eens rustig van gedachten te wisselen over de joods-christelijke betrekkingen.

En wij?
De vraag die ons vandaag moet bezighouden is, waar staan wij in die parabel van de misdadige wijnbouwers? Zijn wij niet diegenen die vandaag tegen Jezus zeggen: wij zijn christenen, ons moet je niets meer komen vertellen?
Dragen wij nog vruchten? Zijn wij nog vervuld met ijver voor ons geloof en voor wat Jezus van ons vraagt? Proberen wij nog mensen te winnen voor ons geloof, mensen te verleiden tot een omschakeling, tot een andere manier van leven?
Zijn wij nog overtuigd dat een echte ontmoeting met de levende Heer, het besef van zijn aanwezigheid in je leven, mensen tot leven brengt?
Missioneren wij nog of vinden wij het allang goed als wij wat Goede Werken steunen en wat geld geven aan ngo’s?
Geloven wij nog wel echt?
Laatst las ik nog een stukje van een bekende columnist, die niet zonder bijtend sarcasme schreef over de “katholieke dialoogschool” van Lieven Boeve.
Scholen waar katholiekgelovige en andersgelovige kinderen en leraars in respect voor ieders opvattingen met elkaar in dialoog gaan.
Hij vraagt zich af of in veel van de katholieke dialoogscholen de “andersgelovigen” niet de enigen zijn die nog geloven.
Overdreven, jazeker, maar toch ook pijnlijk. Want, helemaal onwaar is het ook niet.

Mensen winnen
Het simpele feit ligt daar dat wij moeten omschakelen, dat wij terug moeten evangeliseren, willen wij niet gewoon verdwijnen. Wij moeten abrupt breken met onze gezapige “onderhoudspastoraal” die nergens toe leidt. Met het in stand houden van gebouwen en folklore en met het herleiden van geloof tot moraal.
Wij moeten terug evangeliseren, mensen winnen voor het geloof. Niet om lidkaarten te verkopen, maar vanuit de stellige overtuiging dat de ontdekking van God in je leven, een relatie aangaan met God, een enorme verrijking betekent. Dat het ontmoeten van de levende Heer diep-gelukkig makend is.
Wij zouden als christenen de komende jaren met bijna niets anders meer bezig moeten zijn.
Als wij echt menen wat wij beweren, als wij echt geven om mensen, willen dat ze gelukkig zijn, dan moeten wij hun vóór alles terug Jezus leren kennen.

Relatie
Maar om dat te kunnen, moeten wij natuurlijk eerst zelf Jezus kennen van “binnenuit”. Moeten wij zelf een relatie met Hem hebben.
Ik weet dat dat zwaar klinkt. Maar laat ons beginnen met gewoon terug te bidden. Met te spreken met Hem. Met onze eigen woorden.
Dat God Schepper is van hemel en aarde zegt me eigenlijk niets, als ik diep in mijn hart geen weet van Hem heb. En weten dat geloven wetenschappelijk verantwoord is, is interessant, maar het verdwijnt in het niets vergeleken met het ervaren van God in je leven. Met het diepe besef dat je gedragen wordt door een God die oneindig veel van je houdt. Daar moeten we toe komen.
En dat kan alleen door je te openen voor Hem, door contact met Hem te zoeken. . .

Zondag 20 september 2020, Vijfentwintigste zondag door het jaar (jaar A)

Ik heb ooit een man gekend, Frans, die in zijn jeugd voor priester studeerde.
Maar er was iets misgelopen in zijn hersenen, met blijvende schade tot gevolg.
In het bedrijf waar ik toen werkte verdiende Frans een karig boterhammetje met het opknappen van kleine klusjes. Tijdens de pauzes en na het werk praatte hij nog altijd graag over God en over zijn geloof.
Maar als je het ook maar even had over de liefde van God dan keek hij je strak aan en hij zei dan, met opgestoken wijsvinger, bijna theatraal: “God zal dan wel liefde zijn, maar Hij is bovenal oneindig rechtvaardig”.
En in de ogen van Frans zag je dan plechtstatige ernst, maar toch vooral ook: angst. Frans zal nu al wel jaren in de hemel zijn, stellig tot zijn eigen blije verwondering. Hij vertegenwoordigde (of was de dupe van) een strekking binnen het geloof die in het Calvinisme en het Jansenisme haar hoogtepunt vond en die een domper zette op elke vreugde die normaal van het geloof zou moeten uitgaan.
Die angst voor God of de goden is heel oud en marcheert eigenlijk al van in de oertijd met ons mee doorheen de geschiedenis.
Vandaar dat Jezus zoveel belang hecht aan het bekendmaken van God als een liefdevolle Vader, die onvoorwaardelijk van ons houdt.
Omdat angst voor God ons belet om ook maar enigszins van God te houden, nota bene het belangrijkste gebod. Terwijl diezelfde angst ons eveneens belet om te genieten van Zijn liefde voor ons, de kern van de Evangelische Boodschap. Je zou dus al voor minder op je qui-vive zijn!
Maar, als God zo liefdevol en barmhartig is, is Hij dan niet rechtvaardig? Jazeker. Maar zijn barmhartigheid, zijn vergeving en zijn liefde overtreft zijn rechtvaardigheid. Dat is het klassieke antwoord.

Onrecht
We moeten hier echter wel bijzonder goed oppassen dat we een uiterst belangrijke zaak als rechtvaardigheid niet minimaliseren.
Het verlangen naar rechtvaardigheid staat iedere mens in het hart gebrand en er zijn in de Bijbel maar weinig woorden die vaker gebruikt worden dan recht, rechtvaardigheid en gerechtigheid.
Zonder rechtvaardigheid staan we nergens, niet als persoon en niet als gemeenschap.
Onrecht is oorzaak van ruzie, geweld en zelfs van doodslag. En maatschappelijk zet het groepen en klassen tegen elkaar op. Maatschappelijk loopt onrechtvaardigheid altijd uit op onderdrukking, tirannie en op verzet daartegen.
Het is oorzaak van onlusten, revoluties en oorlogen. Het ontwricht het samenleven van mensen. Het heeft alleen maar chaos en ellende tot gevolg.

Bijbels
Ik ben nog nooit in Amerika geweest. Maar wat mij altijd opvalt in films of reportages over de Verenigde Staten, dat zijn de beelden van zo’n typisch Amerikaans stadje, middelgroot en zonder wolkenkrabbers.
Hoewel het vaak gaat om een diepreligieuze gemeenschap, is het grootste, meest imposante gebouw niet de kerk maar het gerechtsgebouw. En dat komt omdat de Amerikanen afstammelingen zijn van mensen die vroeger uit alle delen van de wereld daar naartoe gevlucht zijn om te ontsnappen aan het onrecht en de onderdrukking die ze in hun land moesten ondergaan vanwege despoten die lak hadden aan wetten en rechtvaardigheid. Vandaar ook de Amerikaanse gevoeligheid voor vrijheid en recht.
Een bijna obsessieve gevoeligheid, die diepe Bijbelse roots heeft.
Want daar mag geen enkel misverstand over bestaan, de Bijbel is daarover zeer formeel: een serieuze samenleving is alleen maar mogelijk als er een stevig wettelijk kader is en als er instellingen en mensen zijn die die wetten ook kunnen doen naleven. Als dat er niet is heerst de wet van de jungle, de wet van de sterkste, de totale willekeur en zit je binnen de kortste keren met uitbuiting en onderdrukking.
Salomo was de grootste koning van Israël ooit, niet omdat hij een groot veldheer was, maar omdat hij als geen ander recht kon spreken en wijze oordelen vellen.
Israël heeft zelfs een hele periode gekend waarin het land niet door koningen werd bestuurd maar door rechters.

Vergeving
Rechtvaardigheid komt eerst, vormt de basis, de voorwaarde. En daarbovenop komt dan de barmhartigheid, de vergeving.
Ook in de biecht is dat zo. Je krijgt niet zomaar vergeving. Het kwaad dat je hebt aangericht en dat je kan herstellen, moet je ook eerst herstellen (bijvoorbeeld wat gestolen is terugbezorgen aan de eigenaar) en dan kan je vergeving krijgen.
Barmhartigheid is een typisch kenmerk van God. En daarom wordt van de gelovigen dezelfde houding verwacht.
Maar barmhartigheid kan nooit de plaats innemen van rechtvaardigheid.
Eigenlijk is barmhartigheid niet alleen een kenmerk, maar ook een privilege van God.

Beperking
Voor mensen zijn de mogelijkheden op dat gebied zeer beperkt.
Ik kan alleen maar mensen vergeven die mij persoonlijk (of mijn nabestaanden) kwaad hebben berokkend. Het zou erg misplaatst zijn als ik iemand het kwaad zou vergeven dat hij andere mensen heeft aangedaan. Dat mag ik niet. Dat kunnen alleen God én de slachtoffers zelf. Omgekeerd, maar op dezelfde wijze, moet ik geen vergeving vragen voor iets wat anderen gedaan hebben en moeten Duitse jongeren bijvoorbeeld zich niet schuldig voelen voor wat Hitler 70 jaar geleden heeft misdaan.
Schuldig ben je alleen als je zelf iets misdaan hebt, het mogelijk gemaakt of er aan meegedaan hebt. Maar vergiffenis vragen voor wat anderen hebben aangericht is niet alleen misplaatst, het heeft zelfs iets arrogants.
Laten we het simpel houden.
Vergiffenis vragen voor wat we zelf misdaan hebben is al moeilijk genoeg.

Zondag 6 september 2020, Drieëntwintigste zondag door het jaar (jaar A)

Vergiffenis schenken, het kwaad dat mensen je hebben aangedaan vergeven, wordt algemeen gezien als een van de meest typisch christelijke houdingen die er zijn. Een van de moeilijkste ook.
Iemand van harte vergeven die je pijn heeft gedaan of vernederd of zwaar benadeeld, is inderdaad bijzonder moeilijk. Soms lijkt het zelfs bovenmenselijk, iets voor heiligen, iets wat de krachten van een gewone mens te boven gaat.
Bovendien, zelfs als je zou willen vergeven, kan je dat dan wel? De krachten die vanuit ons onderbewustzijn onze handelingen mee sturen zijn vaak toch sterker dan onze wil en ons bewust verlangen. Als ik bijvoorbeeld zeg: “Vergeven kan ik het wel, maar vergeten nooit”, heb ik dan echt vergeven? Neen.
Iemand vergeven, onvoorwaardelijk en van harte, is bijzonder moeilijk.

Bezorgdheid
En toch is er iets dat soms nog moeilijker is dan iemand zijn fouten vergeven. En dat is: iemand op zijn fouten wijzen. Als dat tenminste iemand is die je graag ziet. Als het gaat om iemand waar je alleen maar een formele, zakelijke relatie mee hebt of iemand die je zelfs helemaal niet goed ligt, dan zal je er wellicht zelfs een zeker genoegen in scheppen om hem of haar te wijzen op fouten en tekortkomingen.
Maar als het gaat om iemand die je erg graag mag, dan wil je dat juist kost wat kost vermijden. Dan is het bijzonder moeilijk om zo iemand terecht te wijzen.
En toch komt die verplichting, want zo mag je het noemen, om mensen waar we van houden te wijzen op hun fouten, zo vaak voor in de Bijbel dat je er onmogelijk omheen kan. Maar je moet het wel doen. Uit liefde. Om te voorkomen dat de andere verloren loopt. Dat is het motief. Dat is zelfs de voorwaarde: dat je het doet vanuit een oprechte bezorgdheid. Niet omdat je graag betuttelt of graag anderen de levieten leest, maar omdat je iemand waar je van houdt op de goeie weg wil brengen of houden.

Ouders
Je zou het kunnen vergelijken met de houding van ouders tegenover hun kinderen.
Ouders die hun kinderen weinig of geen grenzen stellen en alles wat ze fout doen door de vingers zien, die maken nú wel een goede beurt bij het jonge volkje, maar die bereiden hen niet goed voor op het leven later.
Ouders die hun kinderen echt graag zien, die stellen grenzen en durven hun ook wijzen op wat ze verkeerd doen. Het is een houding die nog moeilijker is voor de ouders dan voor de kinderen. Maar liefhebben en populair zijn, zijn nu eenmaal twee verschillende zaken.

Vergeven
Bij het liefhebben hoort uiteraard dat je ook niet veroordeelt.
Als je iemand op zijn fouten wijst, moet hem of haar helpen het enige doel zijn.
En dat houdt natuurlijk ook in dat de fouten vergeven worden.
Mensen hebben vandaag steeds minder de fantastische ervaring van vergeven te zijn. Onder meer door het verdwijnen van de biecht. Tegelijk met het wegdeemsteren van het biechtsacrament verwaterde ook het gezonde schuldgevoel. Bij zowat alles wat ik verkeerd doe, wordt de oorzaak grotendeels buiten mijzelf gelegd: foute vrienden, verkeerde opvoeding, slechte genen, ongelukkige omstandigheden. Zowat alles en iedereen is fout, terwijl mijn eigen verantwoordelijkheid tot een minimum wordt teruggebracht.
Leuk. Maar daardoor kan ik natuurlijk ook niet genieten van het enorm bevrijdend gevoel vergeven-te-zijn. Waardoor ik bijna automatisch anders zou gaan leven. Nu doe ik dat niet.
Ik blijf zelfgenoegzaam verder modderen. Van een leven gevende ommekeer is dan geen sprake.

Fazenda
Gelukkig zijn er in de Kerk ook nieuwe initiatieven om mensen tot zo’n ommekeer te brengen.
Een ervan is de “Fazenda da Esperança”. “Boerderijen van de hoop”, zou je kunnen zeggen. Het project komt overwaaien van Brazilië (vandaar de Portugese naam) en in Europa waaiert het verder uit vanuit Duitsland. Sinds kort is er ook een stichting in het Belgische Achel, in de vroegere trappistenabdij. Het gaat om plaatsen waar ex-verslaafden en mensen met psychische problemen leven en werken op een boerderij. Het leven is er uitdrukkelijk op christelijke leest geschoeid.
Er zijn vaste gebedsmomenten en lezing en meditatie rond het evangelie, ook voor gasten die niet of anders-gelovig zijn. Heel de bedoeling is, mensen voor wie het in het leven misgelopen is, laten voelen wat christelijke vergeving is.
Niet psychotherapeutische sessies, maar het warm en respectvol omgaan met elkaar staan er centraal. En. . . het werkt. Er zijn heel goede resultaten.
Het is een prachtig voorbeeld van wat een diepchristelijke aanpak vermag.

Noodzaak
Maar nog eens: mensen kunnen nooit de bevrijdende kracht van vergeving ondervinden als ze niet beseffen dat ze fout bezig zijn.
En daarom is het liefdevol en tactvol wijzen op iemands fouten even belangrijk en noodzakelijk als het vergeven zelf.