Zondag 7 juni 2020, Hoogfeest van de Heilige Drievuldigheid (jaar A)

Vandaag is het de zondag van de Drie-eenheid of zoals men dat vroeger noemde = Drievuldigheidszondag.
Die drie-eenheid, die typisch christelijke opvatting van “één God in drie goddelijke personen” is altijd een moeilijk begrip geweest. Voor christenen zelf en zeker ook voor mensen die buiten ons geloof staan.
Moslims bijvoorbeeld hebben heel de geschiedenis door, en nu nog, de christenen ervan verdacht dat ze wel zeggen in één God te geloven maar dat ze heimelijk drie goden aanbidden. En we kunnen alleen maar toegeven dat dat aartsmoeilijke theologisch begrip heel gemakkelijk aanleiding geeft tot onbegrip en misverstanden.

Gesloten
En dat geldt trouwens voor vele geloofsformules (dogma’s).
De opstellers van die geloofspunten wilden waterdichte definities die geen enkele ruimte lieten voor afwijkende interpretaties. Rond die dingen was er in het verleden al te veel hommeles geweest. Het moest dus juist zijn.
En dus gingen, met de tijd, diegenen die het geloof moesten doorgeven, theologen, leraren en priesters, een taal gebruiken die zo correct en hermetisch was dat alleen ingewijden haar nog begrepen en konden smaken.
Het simpele avondgebedje dat je moeder je leerde: “Het kwaadje dat ik heb gedaan, rekent Jezus mij niet aan” werd als je groter werd vervangen door het “Akte van berouw”. En bij dat akte van berouw had je twee mogelijkheden.
Ofwel kromp je bijna ineen onder de zwaarte van de woorden, ofwel rammelde je het af, zonder er verder veel bij na te denken. De meesten onder ons kozen voor deze laatste mogelijkheid.

Helder
Waarom vertel ik dat nu allemaal?
Ik heb in ieder geval geen enkele behoefte om af te rekenen met de oude Kerk of de theologie van weleer. Die passie is mij volkomen vreemd. Iedere tijd heeft recht op zijn eigenaardigheden.
Maar ik weet ook dat die ouwe en ingewikkelde formuleringen heel vreemd klinken in de oren van mensen van vandaag. Mensen van nu hebben dat byzantijns gespin achter zich gelaten en verlangen klare, onmiddellijk begrijpelijke formuleringen.
Als wij dus ons geloof willen doorgeven aan mensen van vandaag, dan zal dat alleen maar lukken als wij dat doen in een heldere en klare taal.
En dat kan heel gemakkelijk. Wij hebben tenslotte niets te verbergen en kunnen er alleen maar bij winnen als buitenstaanders onze woorden onmiddellijk begrijpen.

Nicea
Wij moeten ons geloof dus niet “aanpassen”, het niet afzwakken, het niet “aanlengen” met water. Wij hebben een prachtig geloof, dat nu al 2000 jaar alle aanvallen overleeft.
Wij moeten niet, zoals bij minderwaardige olijfolie, afkomen met een tweede of een derde persing om het “aannemelijker” te maken. Wij moeten het echte christelijk geloof blijven aanbieden.
Maar de taal waarin dat gebeurt, moet wel aangepast zijn aan de tijd.
Neem nu het begrip van de Drie-eenheid en wat de geloofsbelijdenis van het Concilie van Nicea (4de eeuw) daarover heeft bepaald. Christus wordt daarin genoemd: “God uit God, licht uit licht, ware God uit de ware God, geboren, niet geschapen.”
Terwijl de Geest dan weer “voortkomt uit de Vader en de Zoon”. Niet uit de Vader alleen, want op dat punt zijn de katholieke en de orthodoxe kerk uiteindelijk uit elkaar gegaan. En terwijl je luistert naar al die plechtige en zwaarwichtige woorden uit Nicea, hoor je het toch ook altijd een beetje donderen in Keulen. Wat moet je vandaag in godsnaam met zo’n taal, die alleen nog door een select clubje ingewijden wordt begrepen?

Anders gezegd
Zou dat nu echt ketters zijn, als je bijvoorbeeld zegt dat God (de Vader) diegene is die aan de oorsprong ligt van alles wat bestaat en die dat bestaande ook doordringt en in stand houdt. Omdat die God ons begrip volkomen te boven gaat, heeft Hij zich aan ons laten kennen in een mens: Jezus (de Zoon). Van Hem weten wij dat God Liefde is en dat Hij ons wil opnemen in zijn eigen leven.
God laat zich niet alleen kennen via Jezus, maar Hij spreekt ook in ons eigen hart. En dat spreken van God in ons diepste binnenste noemen wij de H. Geest.
Als je het zo zegt, zal iedere mens van vandaag je begrijpen.
En toch verkoop je geen derde spoeling. Je zegt bijvoorbeeld niet dat “Jezus een groot leraar was, een bijzondere mens”. Want dan ben ik weg: “bijzondere mensen” hebben we al genoeg gehad in de geschiedenis. Daar loop ik niet achter aan. Vader, Zoon en H. Geest zijn gewoon drie verschijningsvormen van dezelfde God.
Ik hou van onversneden Christendom.
Maar het moet wel gebracht worden in een taal van vandaag.

Zondag 24 mei 2020, Zevende zondag van Pasen (jaar A)

Opvallend veel mensen vertellen mij dat ze Pasen heel erg gemist hebben. Ze bedoelen dan de liturgische diensten die dit jaar niet konden doorgaan. Hetzelfde geldt voor de zondagsvieringen die tot nader order opgeschort zijn.
Mensen zeggen mij dat ze de zondagse bijeenkomsten echt missen.
En dat is positief. De ervaring van gemis wijst op leegte en verdriet én op verlangend uitkijken naar het opheffen ervan.
Wij mogen die gevoelens niet wegdrukken door de mensen gewoon te verwijzen naar de missen die her en der aangeboden worden via livestream, YouTube enz. (Kijk eens hoe modern wij zijn.) Een Mis is geen kijkstuk, geen (klerikale) vertoning. Voor mensen die wegens ouderdom of ziekte niet fysiek in de kerk aanwezig kunnen zijn, is er genoeg aanbod op tv. Maar voor al de anderen blijft gelden dat de Eucharistieviering wezenlijk een bijeenkomst is van de gelovige gemeenschap die samenkomt, niet rond de priester maar rond de Heer.
Om zijn lijden en dood te herdenken. En om zijn verrijzenis en zijn blijvende aanwezigheid onder ons te vieren. Beter is het te wachten tot na Corona om dan met een feestelijke viering het einde van de ellende te vieren, dan nu de mensen eigenlijk met een kluitje in het riet te sturen.

Geduld
Hetzelfde geldt voor het ongeduld dat bij sommige gelovigen blijkbaar de overhand begint te halen. Ze dringen er steeds meer op aan dat we—met in-achtnemen van de voorschriften—toch terug vieringen in de kerk zouden organiseren.
Maar zie je ons daar al zitten, stijf op onze hoede, op 1,5 meter afstand van elkaar en met een doekje voor onze mond. Het enige wat dan nog ontbreekt is een helm en een gasmasker. Dan zitten we helemaal aan de IJzer in plaats van in een zondagskerk.
Neen, laten we ook dit facet van de crisis gewoon uitzieken.
En laten wij bewust het gemis en de verwachting koesteren.
Om toe te leven naar een feestelijke “heropeningsmis” in een echte paasstemming met alles erop en eraan (uitdeling van palm die op palmzondag gewijd werd, paaseierenworp voor de kinderen, groot koor enz.).
Laat ons met z’n allen daar naartoe leven.

Armoede
Zelf heb ik van meet af aan resoluut geweigerd om “mijn” Mis op de dragen vóór een camera. Niet omdat ik zo bewonderenswaardig nederig ben, want dat ben ik niet. Maar omdat ik niet wil meewerken aan het verder uithollen van de liturgie.
Liturgie heeft maar één doel en dat is: de verzamelde gelovigen helpen om contact te leggen met God. Momenteel ken ik maar 1 mens die daarin slaagt vóór een camera en dat is paus Franciscus. Een man die door zijn ongeëvenaard sterke persoonlijkheid, staande voor God, een doorgeefluik wordt voor God. Een man die als geen ander de liefde, de nederigheid en de barmhartigheid van Christus uitstraalt en door kan geven, ook voor een camera. Maar wij hebben zo’n mensen momenteel niet.
Ook dat is, mede door het coronavirus, pijnlijk duidelijk geworden.
Tientallen jaren lang hebben wij ons in Vlaanderen en in heel West-Europa weggestopt achter Rome. Alles wat achteruitging, niet van de grond kwam of mislukte werd toegeschreven aan het starre conservatisme en de onwrikbaarheid van “het instituut”, van Rome en van de paus.
Nu wij echter een paus hebben die op elk gebied voorop loopt en die ook bewonderd wordt door een groeiend aantal andersgelovigen en atheïsten, nu staan wij in de West-Europese Kerk serieus voor aap.
Overal in de wereld waar de Kerk zich op de eerste plaats bezighoudt met haar kernopdracht, de verkondiging en “beleving” van Jezus Christus, maakt zij een sterke bloei door.
Maar overal waar het christelijk geloof verpieterd is tot een morele code, is de Kerk stervende.

De kern
Want dat je moet goed zijn voor een ander, niet mag pesten op school en steun moet geven aan het goede doel, dat verkondigt tegenwoordig iedereen. Dat is christelijk erfgoed dat zo sterk verankerd is in ons corpus, dat zelfs een geseculariseerde maatschappij dat verder blijft propageren en doorgeven. Daarvoor hebben de mensen de Kerk niet langer nodig.
Christenen moeten daarom terug getuigenis afleggen over de grond, het waarom van hun morele houding. Het terug meer hebben over wie het is die ons daartoe oproept en ons steunt om zo te leven. Ze moeten het terug meer hebben over God. Over wat Hij betekenen kan in je leven.
Wij zijn zo langzamerhand een godsdienst-zonder-God geworden.
Wij spreken graag over hoe moeilijk het voor ons is om te verkondigen in een geseculariseerde maatschappij. Maar de Kerk bij ons is zelf geseculariseerd.
Wij hebben het over onze maatschappij, die terug moet geëvangeliseerd worden. Maar het zijn op de 1ste plaats wijzelf, de christenen in het Westen, die terug geëvangeliseerd moeten worden.
Ik ben helemaal niet pessimistisch. De Kerk heeft in haar lange geschiedenis al vaker afwijkende wegen moeten verlaten.
Maar het moet niet te lang meer duren. Onze tijd is bijna om en onze kerken bijna leeg.

Zondag 10 mei 2020, Vijfde zondag van Pasen (jaar A)

Ik denk dat maar weinigen onder ons niet reikhalzend uitkijken naar het einde van de coronacrisis. Niet alleen omdat bij het langdurig gedwongen ophokken van mensen het aanvankelijk ongenoegen zich al redelijk snel omzet in boosheid en agressie.
Maar vooral omdat het gemis aan contact met mensen die ons nauw aan het hart liggen, met de tijd ook zwaarder en zwaarder gaat wegen.
Soms zelfs erg tragische, hartverscheurende vormen aanneemt, zoals in het geval van ouders die stervende zijn en waar de kinderen niet bij mogen.
Daar zijn geen woorden voor, onmenselijk gewoon.
Goddank zijn we er bijna door, want we komen er door, natuurlijk.

Politici
Wat mij daarbij wel een beetje stoort, is de manier waarop politici deze dagen spreken over het “normale leven” van vóór de crisis dat opnieuw zijn intrede moet doen. En met normaal bedoelen ze dan duidelijk en op de eerste plaats: de consumptiemaatschappij die terug in gang zal vliegen.
De winkels, de cafés, de festivals, de vakantiereizen, kortom het shoppen, het naar hartenlust consumeren van alles wat ons wordt aangepraat door de reclame.
Dingen die we nodig hebben en vooral ook dingen die we helemaal niet nodig hebben. Het schijnt zelfs dat er tegenwoordig een groeiend aantal mensen is dat meer geniet van het shoppen zelf dan van het bezit en het genieten van de dingen die ze kopen. Om maar te zeggen tot welke verdwazing de consumptiemaatschappij ons kan brengen.
En het is precies het opnieuw volop in gang vliegen van die maatschappij van hollen-en-kopen waar de politici en de echte, de economische machthebbers aan denken als ze het hebben over “het normale leven”.

Anders
Ik vrees echter dat het nieuwe normaal ietsje minder normaal zal zijn.
Dat wil zeggen, ik vrees dat voor hen, want zelf hoop ik er een beetje op dat het géén vanzelfsprekende doorstart wordt van het vroegere normaal.
Met al de ellende en al de tragedies die het coronavirus over ons gebracht heeft, zijn er immers toch ook enkele lichtpunten.
Eén ervan is dat niet alleen de maatschappij is stilgevallen maar, bij manier van spreken, ook de mensen.
Velen onder ons zijn blijkbaar gaan nadenken over onze manier van leven. Ze zijn zich beginnen afvragen of dat gedachteloos hollen en consumeren, of dat wel het echte leven is.
Mensen zijn. . . vriendelijker als je ze tegenkomt bij een wandeling, ze hebben meer tijd, leven bedachtzamer, genieten meer van gewone dingen. En ik ben echt niet de enige die dat ziet, bijna iedereen doet deze dagen die ervaring op. En zo is het goed.
Ik hoop echt, uit de grond van mijn hart, dat het nooit meer helemaal voor de volle 100% “normaal” wordt.

Geen aardverschuiving
Voor 95% zal het dat wel worden, natuurlijk. Daarover hoeven we ons geen illusies te maken.
Deze crisis heeft de zon niet stil doen staan en de aarde is niet uit haar baan gedreven.
Er is meer nodig dan een coronavirus om de loop van de geschiedenis een ingrijpende wending te geven en de consumptiemaatschappij op te doeken.
En dat hoeft voor mij ook niet echt. Zo’n ascetische jongen ben ik nu ook weer niet. Als ik moet kiezen tussen 2 kwalen, dan geef ik eerlijk toe dat ik meer voel voor zo’n wereldse en kunstminnende renaissance-kardinaal die hield van Venus in marmer en op doek maar ook in ’t echt, dan voor zijn tijdgenoot Savonarola voor wie elk pleziertje des duivels was.
Maar dat neemt niet weg dat de meeste mensen diep in hun hart weten dat de boodschap die de consumptiemaatschappij en haar paracommando’s, de reclamejongens, ons proberen aan te smeren, fundamenteel leugenachtig is.
Het is gewoon niet waar dat wij vrij worden door onze zucht naar hebbedingen in te volgen. Vrij ben je pas als je je hartstochten onder controle hebt, niet als je ze altijd maar involgt, want dan ben je er juist de slaaf van.
En nochtans is het dat wat men er bij ons probeert in te rammen:
dat we vrij (en gelukkig) worden door uitgebreider en chiquer te eten, te drinken, te kopen, door alles naar ons toe te halen, door dingen aan te schaffen die we eigenlijk niet nodig hebben maar waarmee we wel kunnen uitpakken en ons onderscheiden van anderen.

Hoop
Alles wijst er nu op dat de “lockdown” voor velen op dat punt een tijd van bezinning was. Zo van “waar waren we toch mee bezig? Is dát nu het belangrijkste in het leven?” Het valt echt op. Mensen lopen er meer ontspannen bij, maken tijd voor een babbel. Het is de ervaring van heel velen: de anderen zijn. . . anders, liever, attenter. En de paniekerige stormloop naar de tuincentra waar onze politici zo voor “vreesden” (dat zal wel!) bleef uit.
Zoals gezegd: het zal wel grotendeels allemaal terug “normaal” worden.
Maar misschien toch ook een beetje anders.

(Dit is geen homilie)

In zijn eerste brief aan de Korinthiërs zegt Paulus: “Als Christus niet verrezen is, zijn wij de meest beklagenswaardige van alle mensen”.
Dan zijn wij met andere woorden slechter af dan de mensen die helemaal niet geloven, omdat heel ons geloof dan steunt op een leugen.
Het is een ietwat ongewone manier om te bevestigen dat de opstanding van Christus centraal staat in ons geloof. Alles staat of valt daarmee.
De voorstelling die je hebt van die Verrijzenis (ook de onze!) en het daaraan verbonden eeuwig leven, is echter voor bijna iedereen anders omdat wij er geen concrete beschrijvingen van hebben.
De voorstelling, de opvatting die bijvoorbeeld een Luc Versteylen en een Phil Bosmans, daarover hebben nodigen zeker uit tot reflectie.

Weet je wat de hemel is?
De hemel dat is: alle plaatsen
waar wij ooit gelukkig geweest zijn,
dat zijn alle dingen die wij graag gedaan hebben,
dat zijn alle woorden die wij graag gehoord of zelf gesproken hebben.
Ons lichaam zal weer stralend en gaaf en jubelend zijn;
geen pijn meer, geen beklemming, geen onrust,
alleen maar blijdschap en vrede.
En wachten op de achtergeblevenen
tot zij ook tot de vreugde en het blije samenzijn herboren worden.

Luc Versteylen

Ik geloof in de verrijzenis.
Het gaat niet om de opstanding
van een dood lichaam.
Het gaat om de verrijzenis van concrete mensen
in hun totaliteit van psychisch-lichamelijk leven.
Ik geloof in de algehele verrijzenis.
De hele mens zal herschapen worden,
ofschoon ik me de nieuwe lichamelijkheid
niet kan voorstellen.
Als we er iets over willen zeggen
moet het zijn als in verhalen
over voltooiing, over vrede, vreugde en geluk.
Nieuwe mensen met een nieuwe lichamelijkheid
in een nieuwe schepping.

Phil Bosmans