Zondag 6 november 2022, tweeëndertigste zondag door het jaar (jaar C)

Het evangelie van vandaag brengt ons het nogal bevreemdend verhaal van 7 broers die achtereenvolgens met dezelfde vrouw moeten huwen omdat ze alle 7 sterven voordat de vrouw hun een nageslacht kan geven. Het was een verhaal dat een groepje sadduceeën aan Jezus voorlegden. Sadduceeën waren wetgeleerden die, in tegenstelling tot de farizeeërs, niet geloofden in een leven na de dood.
En zoals dat wel vaker het geval is bij zo’n mensen, voelden ze een onweerstaanbare drang om het geloof van anderen te ridiculiseren. En ze doen dat aan de hand van een verhaal dat alleen maar aantoont dat het belachelijk maken van mensen die anders denken dan jij, vaak alleen maar moet verbergen dat je geen goeie argumenten hebt.

Verrijzenis
Dat geloof in het leven na de dood was overigens een vrij recent verschijnsel in Jezus’ tijd. Het ontstond in de periode van de Makkabeeën, zo’n 100 jaar voor Christus.
De eerste lezing komt uit die periode. Mozes en Abraham kenden dat geloof dus niet.
Tenminste toch niet in de zin van een echt, verrezen leven na de dood.
In een vaag bestaan na de dood heeft men altijd wel geloofd. Denk aan de voorwerpen en zelfs het eten dat men al van in de oertijd meegaf in het graf. Maar het besef, het geloof in echt verrezen leven, in ten volle en leven bij God, dat is pas echt doorgedrongen na de verrijzenis van Christus.
Zo sterk zelfs dat het verrijzenisgeloof centraal staat in het christendom.
Het geloof namelijk, dat Christus verrezen is. En dat als gevolg daarvan ook wij erop mogen vertrouwen dat God ook ons niet in de dood zal achterlaten.
Als we tenminste geprobeerd hebben te leven zoals Jezus dat van ons vraagt.

Zekerheid?
Maar het gaat dus wezenlijk over geloof en vertrouwen.
Het gaat niet om een wetenschappelijke zekerheid. Trouwens, ook als het om een wetenschappelijke zekerheid zou gaan, zou dat relatief zijn.
Want wetenschap gaat juist vooruit doordat opvattingen die vandaag nog algemeen aanvaard worden als onomstotelijk bewezen, morgen worden vervangen door nieuwe inzichten. Eveneens “onomstotelijk bewezen”.
Denk aan het mechanisch universum van Newton. Na hem kwam Einstein en nog recenter, de kwantumfysica die zo goed als al het voorgaande in twijfel trok. Om maar te zeggen hoe relatief ook wetenschappelijke “zekerheden” zijn. Hoe moeten we dan zekerheid krijgen over godsdienstige opvattingen? Opvattingen die op geen enkele manier “meetbaar” zijn en die aan elke wetenschappelijke controle ontsnappen?
Het antwoord is dat wij over die dingen nooit zekerheid kunnen krijgen.
Ik moet nu denken aan Thomas van Aquino, de grote middeleeuwse theoloog. Een geniale man, waarschijnlijk ook de laatste mens die al de kennis en alle wetenschap van zijn tijd, op elk domein, volledig beheerste.
Thomas was ook de man die een aantal beroemd geworden godsbewijzen heeft opgesteld.
Maar toen hij aan het eind van zijn leven zijn hele werk overzag, zou hij gezegd hebben: “Eigenlijk is het allemaal niet meer dan een hoopje stro”.

Atheïsme
God ontsnapt aan ons begrip, wij kunnen Hem gewoon niet vatten.
En dus ook niet bewijzen. En de mensen van het atheïstisch geloof zitten met hetzelfde probleem. Want ook het atheïsme is een geloof, gewoon omdat atheïsme net zomin kan steunen op bewijzen als religieus geloof.
Atheïsten doen wel vaak alsof hun geloof “wetenschappelijker” is dan het onze. Maar dat geloven ze alleen maar. De vraag blijft dan: hoe kunnen wij dan als gelovigen ons hele leven bouwen op een opvatting, een geloof dat niet kan “bewezen” worden? Wat toch erg riskant is.
Het antwoord daarop is dat je, wat God betreft, wel nooit een overtuigende laboratoriumproef of een wiskundige formule kunt voorleggen. Maar je kan voor jezelf wel degelijk een sterke en zelfs proefondervindelijke overtuiging opbouwen.
Maar je moet dan eerst een sprong maken.
Zeggen, zoals Pascal met zijn beroemde weddingschap: “J’accepte, ik waag het erop.”

God ervaren
Je moet ervan uitgaan dat wat Jezus zegt, wat het christendom zegt, gewoon waar is. Dat God liefde is en dat Hij oneindig veel van je houdt. En dat Hij wil dat je zelf ook meer en meer de weg van de liefde opgaat.
Dat je echt werkt aan jezelf. En als je dat doet, zal je steeds duidelijker voelen dat Hij er is. Dat Hij je draagt en je helpt. Maar alleen dán. God gaat je niet helpen om de lotto te winnen. Maar wanneer je toelaat dat Hij aan je timmert, je helpt om een meer liefdevol iemand te worden, zal je Hem in je leven ervaren. En zal je diepe zekerheid krijgen dat Hij er is. En er ook altijd zal zijn.
Het is een zekerheid die niet in boeken te vinden is. En dat leidt tot de belangrijke conclusie dat je eigenlijk zelf God in je leven moet ervaren.
Je moet daarbij wel alles wat je meent te ervaren zorgvuldig rationeel onderzoeken en uitbenen en ontleden en besnuffelen.
Maar uiteindelijk kan je er dan niet meer naast kijken: Hij is er wel degelijk.
En dát kan niemand je nog afnemen.

Zondag 23 oktober 2022, dertigste zondag door het jaar (jaar C)

Het verhaal van de farizeeër en de tollenaar die naar de tempel gaan om te bidden is tamelijk goed gekend.
Maar 20 eeuwen christendom hebben gemaakt dat onze sympathie automatisch uitgaat naar de rouwmoedige tollenaar, terwijl de farizeeër ongenadig voor de bijl gaat als hoogmoedig, schijnheilig en vals.
In Jezus’ tijd echter was dit helemaal anders en moet deze parabel, ook bij gewone mensen, heel schokkend zijn overgekomen.
Want tollenaars werden gehaat. Ze inden de belastingen voor de Romeinse bezetters, ze collaboreerden op grote schaal en bovendien bestalen ze de eigen mensen door—voor eigen rekening—de verschuldigde bedragen fors te verhogen.

BEWONDERD
De farizeeërs daarentegen stonden zeer hoog in aanzien bij het volk.
Want hoewel de gewone mensen zich meer en meer lieten inpalmen door de verlokkelijke Romeinse way of life, met wagenrennen, eet- en drinkfeesten, met theater en met andere “heidense” gewoonten, bewonderden ze de farizeeërs, die daar niets mee wilden te maken hebben.
De farizeeërs leefden sober, gaven aalmoezen en leefden helemaal volgens de oude voorschriften en wetten van Mozes. En ze werden er mateloos om bewonderd door de gewone mensen, die er zich hadden bij neergelegd dat dergelijke hoogstandjes niet voor hen waren weggelegd.
Om maar te zeggen dat Jezus met dit verhaal zijn toehoorders mateloos choqueert.

PRETENTIE
Het moge wel duidelijk zijn dat Jezus nooit een bepaalde groep viseert.
Het gaat Hem altijd om zijn toehoorders, zijn volgelingen, bij wie hij neigingen aantreft of voorziet, die zo typisch zijn voor de farizeeërs: pretentie, denken dat ze uitverkoren zijn omdat ze doen wat God van hen vraagt, omdat ze perfect de wetten en voorschriften volgen.
Eigenlijk zijn ze zelf perfect, daarvan zijn ze stilaan overtuigd geraakt.
Eigenlijk moet God dankbaar en fier zijn dat Hij over zo’n volgelingen kan beschikken.
Het is een mentaliteit die geen enkele ruimte laat voor het nood hebben aan God. Zoals het openstaan voor zijn barmhartigheid, het vertrouwen op zijn vaderlijke nabijheid, zijn liefde en zijn genegenheid.
Het is de kille zelfvoldaanheid van de mens die, overtuigd van zijn eigen kracht en perfectie, met pure minachting neerkijkt op al wie niet tot zijn goddelijke hoogten kan doordringen.

VERWACHTING
De farizeeër wordt dus niet afgewezen om zijn potsierlijke verwaandheid maar om zijn onvermogen en zijn onwil om ook maar iets te verwachten van Gods vaderlijke goedheid. Hij heeft niemand nodig, ook God niet.
Het enige wat hij van God verwacht is een soort goddelijke bevestiging van zijn prima levenswandel. Goddelijke goedkeuring, goddelijke bewondering zelfs voor het feit dat hij helemaal leeft zoals het hoort.
De tollenaar is van een heel ander kaliber. Hij is door-en-door corrupt en leeft van het bedriegen en bestelen van zijn medemensen.
Maar hij is zich daar heel goed van bewust. En in zijn betere momenten voelt hij zich heel klein in Gods aanwezigheid en durft hij van schaamte zijn hoofd niet ophouden. Hij maakt zelfs niet eens het voornemen om anders te gaan leven. Maar hij is wel al diep beschaamd over zijn huidige manier van doen. De deur naar nieuw leven staat tenminste op een kier.
Bij de farizeeër is die helemaal dichtgemetseld. Vandaar Jezus’ verwonderlijke sympathie voor de ene en zijn afkeuring van de andere.

ZELFRESPECT
Een kanttekening toch nog bij dat “beschaamd zijn”.
Soms zeggen mensen mij dat ze niet meebidden als in het gebed woorden komen als “ik ben niet waardig” of “arme zondaars”. Ze menen dat dit afbreuk doet aan hun zelfrespect, aan de gezonde positieve kijk op zichzelf. Ik denk dat het hier om een misverstand gaat.
Wij zijn alleen maar “arme zondaars” en “niet waardig”, als wij onszelf in de aanwezigheid stellen van de oneindige liefde van God. In geen enkele andere omstandigheid. Je kan wel ontzag hebben voor de kennis en de kunde van anderen en er hen om bewonderen. Maar gelovige christenen worden op geen enkele wijze opgeroepen om zich onwaardig of pietluttig te voelen ten aanzien van andere mensen.
Integendeel. Het christelijk geloof is pas geslaagd als een mens die, om welke reden ook, altijd gebogen heeft gelopen, uiteindelijk zijn rug kan rechten en iemand wordt te midden van de anderen.
God schept geen behagen in mensen die kruipen voor andere mensen. En ook niet in mensen die kruipen voor Hem.
Hij houdt van mensen die goed leven omdat ze dat zelf willen en die terzelfdertijd vertrouwen op Hem en zich koesteren in zijn liefde.

Zondag 21 augustus 2022, eenentwintigste zondag door het jaar (jaar C)

De lezingen van vandaag hebben het over de christelijke deugd van de nederigheid. Het is inderdaad een uitgesproken christelijke deugd, maar ze wordt ook in niet-christelijke milieus zeer geapprecieerd.
Door mensen die een verantwoordelijke functie uitoefenen bijvoorbeeld. Die vinden de deugd van de nederigheid uitermate geschikt en aanbevelenswaardig voor diegenen over wie ze hun gezag uitoefenen.
Minder geschikt voor henzelf natuurlijk.
Omdat de deugd van nederigheid speciaal in kerkelijke middens sterk werd aangemoedigd en vooral in kloosters werd beoefend, kan je er zeker van zijn dat ze vele heiligenlevens heeft geïnspireerd en bewerkt.
Maar evenzeer heeft dat benadrukken van de nederigheid, samen met de daaraan verwante “heilige gehoorzaamheid”, het leven van nogal wat nonnetjes en broeders verzuurd. Waar mensen samenleven, gebeuren zo’n dingen nu eenmaal.

HOOGMOED
Maar waarom heeft de Kerk die nederigheid dan altijd (en nu nog) zo belangrijk gevonden? Ik denk dat je dat alleen maar kan begrijpen als je aandachtig kijkt naar het compleet tegenovergestelde van de nederigheid: de hoogmoed.
Hoogmoed is, veel meer nog dan “gewoon atheïsme”, de meest volmaakte anti-Godhouding. De gedachte dat iemand—mens of God—boven hem of haar staat, is voor een hoogmoedig mens onverdraaglijk.
Hoogmoed is wezenlijk concurrentieel. Ik ben het absolute centrum van de kosmos en ieder ander is, vergeleken met mij, zo goed als niets.
Voor een hoogmoedig mens zijn alle andere mensen concurrenten, vijanden eigenlijk.
Andere ondeugden kunnen met sommige deugden samenleven.
Een oversekst iemand kan soms ook nog echte liefde voor een andere mens voelen. En een dronkaard kan soms ook iets doen dat echt mooi en goed is voor anderen.
Maar voor een echt hoogmoedig mens is dat uitgesloten. Iedere andere mens is waardeloos. Een echt hoogmoedig mens heeft alleen maar minachting voor andere mensen.

IJDELHEID
Een fout die heel vaak gemaakt wordt is denken dat hoogmoed een vorm van ijdelheid is. Een erge vorm van ijdelheid. Helemaal fout.
Ik zie mijzelf bijvoorbeeld als iemand die wel ijdel is, maar niet hoogmoedig. En dan bedoel ik daarmee dat ik complimentjes van mensen erg op prijs stel, ook al probeer ik dat meestal te verbergen. Iemand die hoogmoedig is, interesseert zich totaal niet aan complimentjes, aan wat anderen over hem denken.
Een ijdel iemand kan, in zijn ijver om anderen te behagen, zich zelfs schikken naar verwachtingen en verlangens van anderen. En dingen zeggen en doen om bij anderen goed over te komen.
Een hoogmoedig mens hecht geen enkele waarde aan de mening van anderen.
Als het geloof, de Kerk en Jezus zelf zo’n belang hechten aan de nederigheid, dan moet dat in die context gezien worden. Hoogmoed is in wezen atheïstisch en volkomen onverenigbaar met christelijk geloof. Andere vormen van atheïsme, het verwerpen van een god die geboren wordt uit menselijke angsten en fantasieën bijvoorbeeld, zijn wel verenigbaar met het christendom. De eerste christenen werden trouwens massaal terechtgesteld als atheïsten omdat ze de hele Romeinse santenkraam van goden en godinnen verwierpen.
Maar voor diezelfde christenen is echte hoogmoed de meest fundamentele anti-Godhouding die er bestaat. Omdat het wezen ervan het verachten van de mens is.

ZELFHAAT
Tot slot nog dit -Nederigheid- is een christelijke deugd. De huidige Europese gewoonte om door het stof te kruipen en om voortdurend vergiffenis te vragen over ons verleden is dat niet. Wij hebben als blanken, Europeanen en als christenen in het verleden vele en soms zware fouten gemaakt. Dat kan ook moeilijk anders, als je een paar duizenden jaren op elk gebied de spits afbijt.
Maar wij hebben nog oneindig veel meer om fier over te zijn.
Nederigheid is een christelijke deugd. Zelfhaat is een ziekte.
Wij hebben als westerlingen een gigantische bijdrage geleverd aan de beschavingsgeschiedenis, aan de plaats waar de mens nu staat.
En, jazeker, het heeft heel lang geduurd eer wij, naast al onze zelfverzekerdheid, ons ook wat meer verdraagzaam en nog later zelfs respectvol en waarderend gingen opstellen ten aanzien van mensen en culturen die anders waren.
Maar nu moeten we samen verder. Een christen is iemand die zijn fouten erkent, ervan leert, eruit groeit en dan met nieuwe moed verdergaat. Revanchisme is achterlijk, volkomen misplaatst en het doorkruist elk verlangen naar een vredevolle samenleving.
Zielig is hij die verlangt dat een mens zich moet blijven verontschuldigen en moet blijven vergiffenis vragen omdat hij blank is, Europeaan of christen.
Het moet ook niet té gek worden. . .

Zondag 7 augustus 2022, negentiende zondag door het jaar (jaar C)

Elk van de lezingen van vandaag brengt ons een oproep tot meer waakzaamheid. Of daar met groot enthousiasme op zal gereageerd worden, valt te betwijfelen. In onze samenleving, die bijna helemaal scheefzakt onder de prestatiedrang, de hectiek van het doorhollen en de stress die daar het gevolg van is, doet “waakzaamheid” vooral denken aan het verplichte alert zijn voor telefoonoproepen, berichtjes, e-mails en “social media”. Allemaal hulpmiddelen die bedoeld zijn om het leven lichter en gemakkelijker te maken, maar die het vaak alleen maar drukker en zwaarder maken. Die soms een regelrechte aanslag kunnen zijn op je persoonlijke vrijheid en op je verlangen om te genieten van een meer “eenvoudig” leven. En waar we in ieder geval van af willen zijn tijdens onze vakantie.
Voor niet weinigen onder ons is dát juist vakantie: geen gsm, geen e-mail, geen Facebook, Instagram of YouTube. Maar, op reis of thuis, genieten van de leuke dingen van het leven, helemaal los van de opdringerige kant ervan.
Je kan er natuurlijk wel van uitgaan dat wanneer in de Bijbel sprake is van waakzaamheid, het niet gaat over op je qui-vive zijn voor elektronische berichten.

Blind geloven?
Als ik Paulus goed begrijp, dan prijst hij de grote figuren uit het Oude Testament die hij in zijn Hebreeënbrief oproept, omwille van hun standvastig geloof. En om hun constante waakzaamheid om hun hele handel en wandel tot in de details, in overeenstemming te brengen met hun geloof.
En dit is des te meer bewonderenswaardig, zegt Paulus, omdat het ging om een onvoorwaardelijk geloof. Abraham bijvoorbeeld vertrouwde blindelings op God en zijn belofte. Maar Abraham heeft nooit de inlossing van die belofte meegemaakt. En dat kon ook niet. Want hem was een talrijk nageslacht beloofd, een groot volk zou uit hem voortkomen.
En je kan tijdens je leven wel 1 of 2 generaties afstammelingen meemaken, maar je kan niet controleren waar je nageslacht binnen 1000 jaar zal staan.
Dus, concluderen we (veel te vlug!) dat we niet moeten vragen naar zekerheden of argumenten, dat we ook niet verlangen dat God ons persoonlijk zou helpen om te geloven, ons zou overtuigen.
Neen, zei men in mijn jeugd, je moet geloven. Daar komt het op aan.

Genuanceerd
Maar uit alles blijkt dat Abraham een zeer nuchter en praktisch man was.
Een stamhoofd dat regelmatig ruziënde fracties uit mekaar moest halen en verzoenen. En het regelmatig ook moest opnemen tegen rovers en vijandige volken.
Als Abraham blindelings vertrouwde op Jahweh’s belofte, dan kan dat alleen maar omdat hij vanuit andere ervaringen met God, heel goed wist dat hij God kon vertrouwen. Hetzelfde kan je trouwens ook zeggen van de zogenaamde “ongelovige Thomas”. Als Jezus zegt: “Zalig die niet zien en toch geloven”, dan is dat een terechtwijzing aan het adres van die mensen die mordicus niet willen geloven.
Mensen voor wie het niet MAG waar zijn. Want die zijn er ook.
Maar Thomas geloofde. Hij was Jezus gevolgd, hij had van alles met Hem meegemaakt. Hij geloofde in Jezus. Alleen dat laatste, de Verrijzenis, dat was voor hem, op dat moment, erover.

Kans
En zo komen we bij onszelf. Moeten wij blindelings geloven?
Neen! Wij moeten gemotiveerd geloven. D.w.z. wij moeten God de kans geven om ons te tonen dat Hij geloofwaardig is. Dat Hij er wel degelijk is en van ons houdt en ons wil helpen.
Wij moeten niet terug zoals vroeger God overstelpen met verzoeken om genezing van allerlei kwaaltjes. Hoewel je daar zelf moet in beslissen wat je doet.
Maar ik zal God bijvoorbeeld wel vragen om mij af te helpen van mijn meest ergerlijke karaktertrekken. Ik maak de vraag heel concreet en ik bid daar dan voor.
En dan merk ik soms in mijzelf groeiende gevoelens die ik vroeger niet kende.
Terwijl ik heel zeker weet: dit heeft niets te maken met Freud & Co.
Dit ligt helemaal niet in de aard van het beestje. Dit is God.
En dat sterkt je geloof en je vertrouwen.

God ervaren
Omdat je dan beseft dat God met je bezig is.
En dát is meer overtuigend dan welk intellectueel godsbewijs ook.
God in je eigen leven ervaren, vaak heel discreet en niet opdringerig, maakt veel meer indruk op je dan grote filosofische of theologische argumenten.
Eigenlijk komt alles hierop neer: wij moeten God de kans geven om zich aan ons te tonen.